Dünya uygarlığı nasıl gelişmiştir? İnsanların ihtiyaçlarını karşılayan yeni bir şeyler yapmasıyla. Yapılmak istenen her yeni şey, başka yeni şeyler gerektirmiştir. At arabasından motorlu arabaya geçebilmek için sayısız yeni şey gerekmiştir. Karbüratör, akü, benzin, şanzıman, buji, egzoz, direksiyon simidi, vites kolu, lastikler, jantlar ve diğerleri. İnsanoğlu otomobili yoktan var etmemiştir, ama bir araya getirmiştir. İnsanoğlu bujiyi yoktan var etmemiştir, ama bujiyi oluşturan parçaları bir araya getirmiştir. Halk arasında ihtiyaçları karşılayan bu tür mekanizmalar geliştirmeye “yaratıcılık” denmektedir. Yoktan var etme anlamında “yaratıcılık” elbette Allah’a mahsustur. Halk arasında kullanılan yaratıcılık deyimi, bir sorun karşısında daha önce olmayan bir şeyi, başka parçaları bir araya getirerek bir mekanizma geliştirme için kullanılmaktadır.
Yaratıcılık aslında bir tür keşiftir. İngilizce’de keşif kelimesinin karşılığı “discover”dır. “Discover” motomot tercümeyle var olan kapalı bir şeyin “üstünü açmak”tır. Yaratıcılık, bu satırların yazarı tarafından geliştirilen bir tanıma göre, bir sorun ya da fırsat karşısında birbirinden ilgisiz kavram, olgu ya da nesneler arasında bağlantı kurarak işe yarar bir model kurmaktır. Diğer bir deyişle, elektrik dünyanın başlangıcında beri vardı. Ama elektriğin evlerimizde kullanabileceğimiz modellerin geliştirilmesi bin yıllar aldı. Bu modeller var olmayan bir şeyi yaratmaktan öte, var olan ama kapalı/örtülü duran bir şeyin üstünü açacak bağlantılar kurmaktı. Akıl kelimesinin Arapça’da bağlamak anlamına gelen “ikal”dan geldiğini daha önceleri belirtmiştir. İşte bütün iş, sorunlar karşısında ilgisiz kavramları işe yarar bir şekilde bağlayabilmekte.
Bağlamak
Her makine ve organizma bir yaratıcılık ürünüdür. İnsan tarafından geliştirilmiş bir makine ya da Allah tarafından yaratılmış bir insan, hayvan ya da makine hep birbiriyle ilişkisiz olan parçalardan müteşekkildir. İnsan vücudunda birbirine bağlı olmayan bir parça yoktur. Damarlar, hücreler, beyin, kemikler, deri, kalp, tırnaklar, göz, parmaklar, burun ve insan vücudunda aklınıza gelebilecek her şey birbirine bağlıdır. Kalbin tırnakla, tırnağı gözle, kulağın kaval kemiğinizle doğrusal bir ilişkisi yoktur ama ilgili bağlantılar bir araya geldiğinde insan denilen mucizevi yaratık ortaya çıkmaktadır. Bir otomobil, bir televizyon, bir uzay gemisi, bir saat, bir kalem aklınıza gelen her makine önce birbirinden bağımsız doğrudan ilgisi olmayan parçaların birbirine bağlanmasından oluşmaktadır. Belki de internetin de dünyayı değiştiriyor olması, bizi ve enformasyonu birbirine bağlamasıdır.
Saçmalık
İlgisiz nesneleri sorun karşısında bağlayabilmek kritiktir, ama her alakasız şeyi birbirine bağlamak “yaratıcılık” olamaz. Geçtiğimiz günlerde gelen bir elektronik postada bir müzik CD’si kapağı vardı. CD’si çıkan kişinin adı Doğan Eseliks, CD’nin üstünde “Asıl sınavmış gibi çözdüm deneme sınavının sorularını” yazılı. Daha önce böyle bir şey olmadığına göre bu yeni bir şey. Önyargılı olmak istemiyorum, ama pek işe yarayacak gibi görünmeyen bir bağlantı kurulmuş. Tofaş grubunun Doğan serisinin lüks donanımlı modelinin adından uydurulan şarkıcı ismiyle ne satış yapılabilir bilmiyorum. Her birbirinden alakasız nesne ve olgu arasında bağlantı kurmak işe yaramaz. Ama şöyle bir şey olur muydu, diye düşünüyorum. Tofaş grubu kuş serisi otomobil sürücülerini hedef kitle seçip bir kaset ya da CD yapılsa belki tutabilir. Tehlikeli olan üç şey (dördüncüsünü siz bulabilirsiniz) vardır. Birincisi, ilgisiz görünen birden fazla olgu ve nesneyi birbiriyle bağlantılandırıp hemen işe yarar bir şey bulduğunu düşünmek. İkincisi de bir şey bulamam diye sorun karşısında farklı şeyleri birbiriyle bağlantılandırmamak. Üçüncüsü de herhangi bir saçmalığı, acaba bu saçmalık yeniden biçimlendirilmse, bir işe yarar mı diye bakmadan “saçmalık” diye reddetmek.
İnce Ayar
Otomobilinizin bujisi bozulduğunda takacağınız yeni bujinin çapı, öncekinden ne bir milim geniş, bir milim dar olmalıdır. Aksi takdirde yerine takamazsınız. Bir uçağın pilot kabininin pencere çerçevesinin ölçüleri oraya takılacak camın ölçülerine uygun olması gerekir. İnsan oğlunun sağ elinin ağırlığı, sağ koluna uygun bir orantıda olmalıdır, aksi takdirde biçimsiz ve sarkan bir kolu olur. Birbirine bağlanacak parçaların ince ayar uyumlu olması kritiktir. Örneğin insan vücudunda herhangi bir organ tüm vücut sistemine orantısız bir ölçüdeyse sorun olacaktır. Sorunlar karşısında birbirinden ilgisiz nesneler bir araya geldiğinde uyumlu bir şekilde “BAĞLANABİLMELERİ” için ince ayar yapılandırılmaları gerekir.
Uygulama
Farklı olgu, nesne ve kavramları birbiriyle bağlantılandırarak harika fikirler bulabilirsiniz. Ama harika bir fikri uygulamak çok zaman alır. Bazen uygulandığını bile göremezsiniz. Örneğin Michelangelo, tank ve helikopteri tasarladığı halde yapıldığını görmemiştir. Bilgisayarı, fikir olarak bulmakla yapmak arasında dev asa farklar vardır. Ray Kroc, McDonald’s’ı bugün bildiğimiz anlamdaki haline ve dünya çapındaki bir organizasyona dönüştürmek için bir ömür günde 18 saat çalışmıştır.
Yazan : Melih Arat