Bir anne, bir baba, bir öğretmen, bir eğitimci ya da sadece çocuklarla ilgilenen herhangi bir kişi olarak çocukların dikkat becerilerinin hangi basamaklardan geçtiğini öğrenmek, bu basamaklarda çocuğu desteklemek için neler yapabileceğimizi görmek istediğimizi düşünelim. Bu amaçla yapabileceğimiz ilk şey, internet ortamında arama motorlarından bilgiye ulaşmaya çalışmak olacaktır. Arama motorlarında “dikkat gelişimi”, “çocukta dikkat”, “dikkat gelişimi basamakları” gibi anahtar kelimeler kullanabiliriz. Bunu denediğinizde karşınıza çıkacak olan sonuç oldukça şaşırtıcıdır. Siz, arama motorlarına dikkatle ilgili ne yazarsanız yazın, karşınıza hep aynı sonuçlar çıkar: “Dikkat eksikliği, dikkat dağınıklığı.”
Bu sonuç şaşırtıcı olduğu kadar üzücüdür de. Çünkü bir alanla ilgili normal gelişim bilgisine ulaşmanın imkânsız, probleme dönüşmüş halinin ise bu kadar revaçta olduğu başka bir psikoloji kavramı bulunmamaktadır. Bu durumun sebeplerine baktığımızda, ilk olarak “dikkat”in halen ölçülmesinin zor, öneminin büyük, gelişim göstergelerinin müphem olmasından kaynaklandığını söyleyebiliriz. Günümüzde birçok yerde “dikkati dağınık”, “dikkatini verse çok iyi yapacak” gibi sözler duyabiliriz. Ama görünen o ki, biz bu “dikkat” denen şeyin toplanmış halinin, beklenen ve istenen biçiminin ne olduğunu bilemiyoruz.
Dolayısıyla, eksikliğinden bahsetmek hem daha kolaydır, hem de birçok kişi için başka sorunlardan kaçmanın bir yolu olmuştur.
Şimdi dikkat ile ilgili az bilinen bazı noktaların üzerinden geçelim:
– Dikkat kelimesinin sözlükteki karşılığı, “duygu ve düşüncelerin bir konu üzerinde toplanması, odaklanma” olarak geçmektedir. Dolayısıyla, dikkat sadece zihinsel bir süreç değildir. Aynı zamanda duygularla da ilişkilidir. Bu yüzdendir ki sevdiğimiz şeyler için dikkatimizi toplamamız daha kolay, dikkat süremiz de daha uzun olur.– Dikkat kesintisiz bir süreç değildir. Yani söylendiğinin aksine, dikkat zaten yapısı itibarıyla dağılabilen bir şeydir. Dikkati geri toplamak için herkes çeşitli stratejiler kullanır. Çocuklar henüz çocuk oldukları için dikkatlerini geri toplama konusunda yetişkin desteğine daha çok ihtiyaç duyarlar.– Okul öncesi bir çocuğun kesintisiz dikkat süresi ortalama 5-7 dakikadır. Dolayısıyla bir çocuk ilkokula başladığında 40 dakikalık bir ders içinde dikkatinin aşağı yukarı 6 kere dağılacağını basit bir hesapla öngörebiliriz. Yapılması gereken çocuğa dikkati dağınık demek yerine, dikkatini geri toplama aşamasında destek olmak, nasıl destek olunabileceğine kafa yormaktır.– Bir yetişkinin kesintisiz dikkat için ulaşabileceği maksimum süre 20 dakikadır. Çocuk ve ergenleri bunu bilerek değerlendirmek gerekmektedir.– Dikkatin, görsel, işitsel ve kinestetik/harekete dayalı olmak üzere çeşitli tipleri vardır. Kimi insanlar ve doğal olarak çocuklar, gördükleri bir şeye daha rahat dikkatlerini odaklayabilirler. Örneğin bazılarımız biri bize bir şemayı anlatırken, “sen anlatma da, dur ben bir bakayım” deme ihtiyacı hissedebiliriz. İşte bu dikkatimizin görsel öğelerde daha rahat toplandığına işaret eder. Ya da bazılarımız bir okuma metnini kendi okumayı değil, bir başkasından dinlemeyi tercih edebilir. İşte bu işitsel dikkatle ilgidir. Çocukların ve yetişkinlerin farklı dikkat becerileri olduğunu bilmek ve buna göre hareket etmek önemlidir. Örneğin işitsel dikkati iyi olmayan bir çocuğa adını söyleyerek seslenmek yerine onunla mutlaka görsel olarak irtibata geçmek daha çok işe yarayacaktır.
Elbette ki, dikkat eksikliği sorunu önemli ve müdahale edilmesi gereken bir problemdir. Ancak bazı gerçekler bilinmeden değerlendirme yapıldığında, neredeyse her çocuğun dikkat eksikliğine sahip olduğu yanılgısına düşme riski ortaya çıkar. Bu riskin mağduru olmamak için biraz daha “dikkat”li olmalıyız.
Yazan : Özgün Kızıldağ